گزارش مقاله | جامعه شناسی ازدواج و خانواده

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ازدواج و تشکیل خانواده از قدیمی ترین نهادهای زندگی بشر است که ازدیر باز موردتوجه متفکرین علوم اجتماعی، علوم اخلاقی، علمای مذهبی وسایر دانشمندان قرارگرفته است. دردهه های اخیر به علت پیچیدگی های امورمربوط به ازدواج، دامنۀ مسائل مربوط به آن به قلمروهای علوم دیگری همچون علم اقتصاد، جمعیت شناسی و علم سیاست نیز کشیده شده است.

هریک ازاین علوم به فراخور حیطۀ تخصصی اشان به جنبه هایی ازمسئلۀ ازدواج پرداخته ودرتبیین مسائل مربوط به آن ونیز ارائۀ راه حل هایی برای زدودن نابهنجاریهای عارض برآن با توجه به فرهنگ ، مذهب وشرایط اقلیمی گوناگونی که در جوامع مختلف وجود دارد ، کوشیده اند.

بدیهی است که ازدواج همچون هرپدیدۀ اجتماعی دیگری دارای هنجارهایی است که این هنجارها نسبت به هر جامعه ای ونیز هر مقطع زمانی متفاوت می باشند.

در کشور ما نیز در دوران کنونی ، مسائل ازدواج دارای ویژگیهای خاص خود می باشد . ازیکطرف ایران همچون سایر کشورهای جهان سوم درمرحلۀ گذار از سنت به مدرنیته است که تغییرات اجتماعی وسیعی رادرهمۀ پدیده های اجتماعی ازجمله درازدواج وهمسرگزینی ایجاد کرده است ؛ تغییراتی که موجب شده است تا مردان وزنان نگرش نوینی ازپیوند زناشویی وازدواج داشته باشند وآن را نه فقط به عنوان یک رابطۀ جنسی وتولید فرزند بلکه برای بوجود آوردن یک زندگی کمال گرا ، توأم باعشق وهمدلی وهمدمی بدانند.

دنیای جدید باعث بالا رفتن سطح آگاهی های اجتماعی ، سواد عمومی وتحصیلات شده وبه موازات آن سطح توقعات وانتظارات مردان وزنان به مراتب بیشترازگذشته شده است . ازطرف دیگر درعصرمدرنیته ، تمایزات وتفاوتهای فرهنگی واجتماعی گروههای اجتماعی ونیز آحاد جامعه بیشتر شده وهمانندی های گذشته کم رنگ شده است.

علاوه براینها درکشورما وقوع انقلاب اسلامی درسال ۱۳۵۷،موجب شد تاتغییرات دیگری درجامعه بوجود آید ؛ بخشی ازاین تغییرات ناشی ازروند اسلامی کردن جامعه درفردای انقلاب بود. بخشی دیگر به علت نقش اجتماعی زنان درجامعه وگرایش آنها به تحصیلات بالاتر واحراز صلاحیت هایی همانند مردان دربه دست گرفتن مشاغل خارج ازمنزل قرارداشت . این همه باعث شد تاهمسرگزینی ازشکل سنتی خارج شده وبامسائل دیگری که درنوع خود درکشورماتازگی داشت، مواجه شود.

نکته دیگری که دردهۀ اول بعد ازانقلاب( دهۀ ۱۳۶۰) بوجود آمد وبعدها پدیدۀ ازدواج وهمسرگزینی رابرای جوانان به شدت تحت تأثیر قرارداد، میزان بالای موالید درآن دهه بود که دردهۀ ۱۳۸۰آنچه راکه تحت عنوان ” عدم تعادل جمعیتی درسن ازدواج ” نامیده می شود ، راموجب شد . دراین مقاله سعی خواهدشد تامسائل ومشکلات عمدۀ همسرگزینی وازدواج رادرایران کنونی ازدیدگاه جامعه شناختی موردبررسی قراردهیم.

نگاهی به ازدواج در ایران در اعصار گذشته

خانواده وازدواج ازنهادهای نخستین است به این معنی که درتمام دورانهای زندگی بشر ودرهمۀ جوامع وجود داشته است . همانگونه که خانواده درگذر تاریخ اشکال متنوعی رادرهرجامعه ای به خود گرفته وازخانواده های گسترده، پدرتباری، پدرسری، مادرتباری، مادرسری و….. صحبت به میان می‌آید، ازدواج وهمسر گزینی نیز شیوه های گوناگونی درهرنقطه ازجهان ودرایران داشته است.

هرچند بسیاری از انواع خانواده ها وشیوه های ازدواج وهمسر گزینی درکشورما ازبین رفته ویارواج خودراازدست داده است ، اما درجای جای این کشورپهناور می توان آثاری از قدیمی ترین انواع آنهارا پیدانمود . آنچه مسلم است ، همچنانکه نهاد خانواده درایران تغییرات اساسی بخود دیده است ، ازدواج وهمسرگزینی نیز تحول بنیادی پیدانموده است. دراین مورد چنین نوشته میشود که ” دردوران قبل ، همسر گزینی به شدّت تحت فشار اجتماعی بود.

انتخاب همسر نه بر اساس میل وعلاقۀ دوطرف به ازدواج ، بلکه به دلیل ” جبر اجتماعی ” صورت می گرفت . درجامعه ای که فردیت مطرح نبود، علائق فردی نیز ارزشی نداشتند …. تنها راه ارتقاء پایگاه اجتماعی ، ازدواج بود.

هرچند که زن متأهل معمولاً تحت سلطۀ مادر شوهر بود و شوهر نیز بر روی او اعمال قدرت می‌کرد ، امابتدریج با انتقال اقتدار شوهر به زن در حیطه‌های خاص ، زن تبدیل به فرد فرمان دهنده و پس از فوت مادر شوهر ، به بالاترین مقام خانه می‌رسید به‌این‌ترتیب برای دختران ، ازدواج تنها امکان کسب یک نقش اجتماعی قابل‌قبول جامعه بود.

مردها نیز مجبور به ازدواج بودند، زیرا ادارۀ واحد خانه که درعین‌حال محل تولید نیز بود ، بدون وجود زن که قسمتی از کارها رابرعهده گیرد امکان نداشت.

با ازدواج، مرد مجرد تبدیل به مرد متأهل می‌شد که اهمیت اجتماعی بالاتری از مرد عزب داشت . درعین‌حال پس از ازدواج دارای فرزندانی می‌شد که هم به او کمک می‌کردند وهم به‌عنوان ورثه ، از مایملک خانوادگی محافظت می‌کردند ……. ازدواج‌های مجدد به فراوانی دیده می‌شد ، بطوریکه افراد هرچند گاه یک‌بار ، با همسر جدیدی زندگی خود را آغاز می‌کردند.

علت آن ، میزان بالای مرگ‌ومیر زنان واردان بود . مرگ‌ومیر زنان معمولاً ناشی از زایمان بود . مردی که همسرش فوت می‌کرد ، بخصوص اگر فرزند یا فرزندانی داشت ، نمی‌توانست بدون کمک زن امور خانواده را بچرخاند ، پس باگذشت زمانی کوتاه دوباره ازدواج می‌کرد و چون اصل عمدۀ ازدواج ، فرزند آوری بود سعی می‌کرد به ازن جوان‌تری که قادر به آوردن فرزندان بیشتری باشد ، ازدواج کند.

مرگ ومیرمردان به سبب بیماری ، اتفاقات طبیعی یا جنگ بود . با مرگ همسر ، زنان نیز مجبور به ازدواج مجدد بودند ؛ زیرا وجود مرد برای ادارۀ امور اقتصادی خانواده ضرورت داشت.

ازویژگیهای ازدواج در ایران گذشته می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود

– ازدواج با خویشاوندان نزدیک بسیار رواج داشته است بطوریکه می‌گفتند عقد پسرعموودخترعمو در آسمان‌ها بسته‌شده است .

– دربسیاری از نقاط ایران دختر را ازهمان آغاز تولد ناف‌بر می‌کرده‌اند، یعنی او را به نام یکی ازپسران فامیل برای ازدواج نامزد می کرده اند.

– دراکثر نقاط ایران، مراسم وتشریفات جشن ازدواج بسیار وسیع و متنوع بوده است وگاهی به چند روز می رسیده است.

– پدرومادرنقش اساسی وتعیین کننده درانتخاب همسر برای فرزندان خود داشته اند. دراکثر موارد دختران هیچ نقشی درانتخاب شوهر آیندۀ خود نداشته اند.

مشکلات همسر گزینی وازدواج درایران

۱- تمایزات اجتماعی

– همانگونه که امیل دورکیم جامعه شناس فرانسوی قرن نوزدهم خاطر نشان می کند، در دنیای امروز، افزایش جمعیت و گسترش تقسیم کاراجتماعی و بوجود آمدن مشاغل متنوع، موجب ارتباطات اجتماعی زیاد، تراکم اخلاقی وارزشها و هنجارهای گوناگون درجامعه شده است.

هرچند تنوع ارزشها وهنجارها درجوامع مختلف، ازدیر باز وجود داشته، اما آنچه که ویژگی جامعۀ جدیداست، وجود این تنوع دریک جامعۀ واحد می باشد. به گفتۀ دورکیم جامعۀ قدیم که مبتنی بر  همانندی» بوده، جای خودرا به جامعۀ جدید که دارای خصیصۀ تمایز پذیری اجتماعی است، می دهد. درجامعۀ جدید در مقایسه با جامعۀ قدیم، افرادبا یکدیگر متفاوت هستند و هر قشر و گروه دارای ارزشها، هنجارها، الگوهای رفتار ورسوم اجتماعی خاص خود می باشد.

درنیمۀ دوم قرن بیستم و در آستانه قرن بیست و یکم، تنوع وناهمانندی هنجارهای اجتماعی علاوه براینکه جوامع کشورهای غربی راازتمایزپذیری اجتماعی بیشتری برخوردارنمود، درکشورهای جهان سوم نیز، باتوجه به ورود تحولات ناشی ازمدرنیته به این جوامع، آنها را نیز تحت تأ ثیر قرارداده ویک دستی وهمانندی اجتماعی گذشته اشان راتبدیل به تمایز اجتماعی نمود.

درنتیجۀ این تغییرات، گروهها واقشار اجتماعی، حتی افراد یک شبکۀ خویشاوندی وبالاتر ازآن افراد یک خانواده، دیگر مثل جامعۀ گذشته دارای افکار، عقاید، الگوهای رفتار مشابهی نیستند بلکه هرگروه وحتی هرفردی ازالگوهای رفتار متفاوتی پیروی می نماید. این امر خود رادرازدواج وهمسرگزینی به وضوح نشان می دهد.

دختران وپسران دردوران کنونی، برای یافتن شریک زندگی خود، علاوه برمشکلات عدیدۀ دیگر که شرح آنها درادامۀ این مطلب خواهد آمد، از نظر یافتن یک همسر همسان با خود نیز دچار مشکل هستند.

آنها دیگر مثل دوران گذشته نمی توانند همسر خودراندیده ونشناخته انتخاب نمایند وامیدوار به همسانی فکری، ارزشی وهنجاری در زندگی مشترک آینده اشان باشند. لذا توجه جوانان به همسانی فکری، اخلاقی وهنجاری درامر همسر گزینی بصورت یکی از مشکلات آنها در آمده و در بسیاری موارد بعنوان مانعی در امر ازدواج آنان قرار گرفته است. آنها به خوبی دریافته اند که عدم توجه به این امر می تواند موجب شکنندگی ازدواج شده و در نهایت به طلاق منجر شود.

هر قدر زوجین از دیدگاههای اجتماعی نظیر تحصیل و اشتغال یا فردی و جسمانی نظیر سن و یا فرهنگ و یا طبقات تراز یکدیگر باشند، به همان نسبت میزان طلاق رو به کاهش می گذارد. در مقابل، هر قدر زوجین از نظر خُلق و خوی و منش مکمل یکدیگرباشند، باز به همان نسبت میزان طلاق کاهش می یابد.

۲- تفاوت نسلها

یکی دیگر ازمشکلات جوانان در امر همسر گزینی وازدواج، مربوط به قرار داشتن جامعۀ ایران درمرحلۀ گذار از سنت به مدرنیته می باشد. این امر درمسئله ازدواج خودرا به شکل تفاوت نسلها نشان می دهد. روند تحولات درارزشها، رسوم والگوهای رفتاری به قدری سریع است که آنرا درفاصلۀ دونسل (والدین وفرزندانشان) می توان تشخیص داد.

فرزندان تأثیر بیشتری ازقالب های دنیای مدرن می پذیرند ودرانتخاب همسر، معیارها وملاک های دنیای متمدن رابیش از الگوهای ارزشی والدینشان درنظر می گیرند.

امروزه برای زنان معیارهایی ازقبیل نقش اجتماعی، تحصیلات دانشگاهی، تساوی حقوق با مردان، اشتغال درکارهای خارج ازمنزل و……. ازمسائلی است که مورد توجه آنان درانتخاب شوهرانشان می باشد؛ وبرای مردان جوان نیز تصمیم گیری درپذیرش ویاعدم پذیرش خواسته های دختران جوان درامور مذکوردرفوق نقش تعیین کننده ای درانتخاب همسرانشان دارد.

ازطرف دیگر والدین درایران هنوزنقش تعیین کننده ای درمشاوره بافرزندانشان درانتخاب همسر دارند وبعضأ الگوهای ارزشی اشان متفاوت بافرزندانشان است که موجب چالش بین معیارهای والدین وفرزندان می شود.

بنظرمی رسد درجامعۀ کنونی ایران دراکثریت خانواده ها بین فرزندان ووالدین در مورد ملاک های همسرگزینی یک نوع مصالحه بوجود آمده است؛ هرطرف تاحدودی به نفع طرف دیگر از ترجیحات خود کاسته و سلائق وخواسته های خود راتعدیل نموده است.

در واقع، والدین وفرزندان توانسته اند تا حدودزیادی برسر انتخاب همسر به گزینه های یکدیگر توجه نموده و به توافق برسند. با این وجود تفاوت ارزشهای والدین و فرزندان در بسیاری از خانواده ها همچنان بعنوان یکی از مشکلات همسرگزینی جوانان وجود دارد.

۳- نظام حقوقی ایران درارتباط با حقوق زنان

یکی دیگر ازمشکلات مربوط به ازدواج که منشاء بوجود آمدن مشکلات عدیدۀ دیگر شده است، مشکلات مربوط به حقوق زنان مصرّحه درقوانین مربوط به ازدواج وطلاق می باشد.

بنا به گفتۀ بسیاری ازحقوقدانان وکارشناسان مسائل مربوط به خانواده، ونیز واقعیات موجود درپرونده های محاکم مربوط به مسائل خانواده وطلاق، درجامعۀ فعلی ایران باوجود تجدید نظرها واصلاحات فراوانی که پیش از انقلاب اسلامی وبعد ازآن درمواد قانونی ازدواج وطلاق صورت گرفته است، هنوز نارسایئهای بسیاری درزمینۀ برقراری عدالت وعدم تبعیض بین حقوق مرد و زن وجود دارد.

بعضی از این نارسایئها مربوط به تفاسیر اشتباه از دستورات فقهی اسلام و ناشی ازعدم توجه به شرایط وموقعیت های زمان ومکان می باشد؛ به عبارت دیگر قوانین و هنجارهای اجتماعی که درزمانهایی می توانسته اند در استحکام خانواده ها مفید باشند ووظایف وتکالیف زن وشوهر رادرزندگی زناشویی ویا هنگام بروز اختلاف بین زوجین، تعیین نمایند، درحال حاضر باتوجه به تغییرات زیاد درخواسته ها وانتظارات زن ومرد که ناشی از تأثیر فرهنگ وتمدن جدید است، ممکن است مناسب نباشند.

لذا اینگونه قوانین، نظام حقوقی رادرتأمین خواسته های زوجین، مخصوصأ زنان دچار چالش نموده ومشکلات فراوانی رادرارائه راه حل های متناسب با وضعیت کنونی خانواده ها، بوجود آورده اند.

ازجملۀ این مشکلات می توان به شرط عٌسر وحرج درتقاضای زن برای طلاق شوهرش نام برد. عٌسر وحرج به عنوان یکی از مواردی است که بر مبنای آن زنان می توانند از دادگاه درخواست طلاق نمایند. به بیان دیگر، در صورتی که ادامۀ زندگی زناشویی به دلایل مختلف برای زوجه غیر قابل تحمل شود، وی مجاز است از دادگاه رفع پیوند زناشویی را خواستار شود.

بررسی ها نشان می دهد که این کلّیت در عمل مشکلاتی را به وجود می آورد چرا که عٌسر وحرج مفهومی است نسبی که ارتباط عمیقی با روحیات فرهنگی و ایدئولوژیکی اشخاصی (قضاتی) دارد که قرار است در این مورد به اظهار نظر بپردازند.

همچنین ابهام در مفهوم عسر و حرج و نسبیت آن بر حسب زمان و مکان واکنش های متفاوتی را نسبت به موضوع مورد ادعا در دادگاه ها (اعم از بدوی و عالی) به وجود می آورد؛ به عبارت دیگر، مفهوم عسر و حرج بر حسب شرایط مکانی و زمانی متغیر است به نحوی که برای زنان مثلاً فلان منطقۀ روستایی عسر و حرج همان مفهومی را ندارد که برای زنان مثلاً تهرانی ممکن است داشته باشد.

این نسبیت باعث می شود برای قضاتی که در فرهنگی خاص تربیت شده اند، عسر و حرج ادعایی زنان مثلاً تهرانی قابل درک نباشد مگر آنکه به نحوی از انحاء از جمله ضرب و شتم شدید، رها کردن زوجه برای مدت طولانی، اعتیاد شوهر به نحوی که خانواده را کاملاً متلاشی سازد، صرفنظر کردن زن از تمام حقوق خود و …. تجلی خارجی یابد.)

بطورکلی می توان چنین نتیجه گیری کرد که باتوجه به قوانین موجود مرد خیلی راحت تر وزودتر می تواند همسرش رابه دادگاه کشانده وزن خود را طلاق دهد ولی زن درصورت تصمیم به طلاق شوهرش – براثر اعتیاد به مواد مخدر، خیانت به وفاداری زناشویی و……. اولأ نمی تواند به راحتی این اموررابرای دادگاه محرز نماید، ثانیأ راه فرارمردان ازاین اتهامات باتوجه به قوانین موجود بسیار راحت می باشد.

در مجموع، این نارساییهای حقوقی موجب شده اند تا دختران و والدین آنها نسبت به پذیرش خواستگاران، سخت گیر و محتاط باشند و التزام هایی را به صورت مهریه و طرق دیگر از پسر و خانواده اش خواستار شوند. همچنین، قوانین مربوط به ارث در نظام حقوقی ایران نیز مشکلاتی را برای زنان بوجود می آورد که در مورد آنها در مبحث  مشکلات مربوط به افزایش میزان مهریه توضیح داده خواهد شد.

۴ – مشکلات مربوط به افزایش میزان مهریه

همانگونه که درمورد وضعیت حقوق زنان درنظام حقوقی خانواده درایران گفته شد، زنان ازهنگام انتخاب همسر ومراحل بعد ازآن تا موقع ازدواج، بدلیل عدم تأمین حقوقی درصورت وقوع اختلاف باشوهر ویا الزام به طلاق، دارای دغدغۀ دفاع ازحقوق مشروع خود هستند. به این جهت درهنگام عقد ازدواج ضمن شروط خود، میزان مهریه را به گونه ای تعیین می کنند تا اولأ ازسوء استفادۀ شوهر درصورت بوالهوس بودن وتصمیم به طلاق زن به بهانه های واهی پس از ازدواج، جلوگیری نمایند ودرثانی اگر بنا به هردلیلی ازدواج، منجر به طلاق شد، زن ازنظر تأ مین هزینۀ زندگی خود برای بقیۀ عمر دچار مشکل مالی واقتصادی نباشد.

در مجموع می توان گرایش به بالابردن مهریه را از طرف زنان وخانواده هایشان درهنگام عقد ازدواج، موارد ذیل دانست:

الف- پیشگیری ازطلاق زن توسط مرد بدلایل واهی ویا بوالهوسی مرد.

ب- عدم امکان ازدواج مجدد برای اکثریت زنان مطلقه بدلیل:

– سنت هایی که درمورد ازدواج مجدد زنان مطلقه وزنان بیوه براثر فوت همسر درجامعه وجود دارد.

– پائین بودن نسبت جنسی درجامعۀ ایران که موجب می شود تا مردان عمدتاً همسرانشان را از دختران هرگز ازدواج نکرده انتخاب نمایند.

– باقی ماندن آثار نظام مردسالارانه دراکثر خانواده ها که اکثریت زنان رااز تملک دارایی های کسب شده پس از ازدواج محروم می نماید، مضافأ به اینکه طبق قانون درصورت فوت شوهر، زن فقط یک هشتم ازدارایی شوهرش را به ارث می برد واین سهم در مورد خانۀ مسکونی، فقط ازاعیان (ساختمان) است و زن ازعرصه (زمین زیر ساخت) ارث نمی برد و این درحالی است که ارزش خانۀ مسکونی دراکثرشهرها، باتوجه به بالابودن قیمت زمین، مربوط به زمین زیرساخت است و بنای ساخت های مسکونی نسبت به قیمت زمین ارزش چندانی ندارد.

این امرنیز یکی از موجبات تمایل به افزایش مهریه ازطرف زنان درهنگام عقد ازدواج بوده و در صورت عدم توافق با داماد و خانواده اش، بصورت مانعی در امر ازدواج قرار می گیرد.

۵ – فقدان امکانات اولیه معیشتی برای شروع زندگی

طبق آمارهای رسمی وغیر رسمی، میزان بیکاری درکشورما به حدی است که ازمیانگین جهانی بسیار بالاتر می باشد وازمعضلات کشوربشمارمی رود. هرچند دامنۀ بیکاری، همۀ اقشاراجتماعی رادربرمی گیرد، اما بیکاری فارغ التحصیلان – درسطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد وتاحدودی درمقطع دکتری برای بعضی ازرشته های تحصیلی – یکی از مسائل حاد جامعۀ امروز ما راتشکیل می دهد.

علاوه برآثار وتبعات این معضل درزمینه های مختلف دیگر، درامر ازدواج جوانان – مخصوصأ ازدواج مردان – بسیارنقش تعیین کننده ای ایفاء می نماید. بیکاری مردان ویاپائین بودن سطح دستمزدها برای جوانانی که باهردرجۀ تحصیلی مشغول به کارمی شوند ونیز عدم امنیت شغلی درهنگام اشتغال به کار، ازموانعی است که موجب می شود تاپسران نتوانند اقدام به انتخاب همسر برای ازدواج وتشکیل خانواده نمایند.

۶ – بالابودن توقعات وانتظارات زوجین برای تشکیل خانواده

درادامۀ مبحث مربوط به بیکاری وکمبود دستمزد باید این موضوع رادرنظرداشت که جوانان علاوه برمشکلات مربوط به کسب درآمد کافی برای شروع به زندگی، ازسطح توقعات وانتظارات نسبتأ بالایی – نسبت به والدین ونسل های قبل ازخود – برخوردارمی باشند.

ازعمده ترین نیازهای معیشتی جوانان برای شروع به زندگی، داشتن مسکن مستقل – هرچند بصورت اجاره ای ورهنی – می باشد که باتوجه به بالابودن نرخ های اجارۀ مسکن، بسیاری ازجوانان امکان اجاره نمودن یک خانۀ کوچک رانیز دارانمی باشند.

علاوه برآن، داشتن اتوموبیل ویابسیاری ازلوازم منزل که درسالهای اخیر برای تشکیل خانواده، مرسوم شده است، موجب شده تاجوانان نتوانند بین درآمدهای خود وهزینه های ضروری زندگی تعادلی بوجود آورده وتشکیل یک خانوادۀ مستقل – ازوالدین خود- را امکانپذیر بدانند.

باید توجه داشت که دردهه های اخیر باتوجه به تمایزات فرهنگی نسل جوان باوالدینشان، امکان زندگی مشترک زوج تازه ازدواج کرده باوالدین شوهر و یا زن، تقریبأ امکان ناپذیر شده است وفقط دربعضی ازخانواده های روستایی وبه نسبت بسیارکمتری درمناطق شهری، این نوع زندگی مشترک زوجین باوالدین مقدور بوده است.

۷ – بحران هویت دربین جوانان درجامعۀ کنونی ایران

جوانان ایرانی درجامعۀ درحال گذار – ازسنت به مدرنیته – کشورمان به نوعی دارای بحران هویت می باشند؛ ازیک طرف تحت تأثیر نسل های قبل – والدین و مسئولین فرهنگی، اجتماعی وسیاسی –، خودراتحت فشارقوانین، رسوم وآداب وعادات برآمده ازسنت های اجتماعی ومذهبی می بینند ومجبوربه رعایت این هنجارها هستند وازطرف دیگر باگسترش ونفوذ رسانه های عمومی ازقبیل تلویزیون، ماهواره، اینترنت ورسانه های مکتوب، خودرادردنیایی می بینند که باسنت های فرهنگی نسل قبلی اشان دارای فاصلۀ زیادی است.

درتعارض وتقابل سنت ومدرنیته، جوان ایرانی نه تنها هویت واقعی خودرادستخوش تلاطم وبی ثباتی می یابد بلکه درشناخت دیگران نیز نمی تواند معیارهای مشخص وتأیید شده ای راشناسایی نماید.

قدرمسلم این مسئله برای جوانان درانتخاب همسری که بعنوان شریک زندگی، نقش تعیین کننده واساسی درآینده اشان دارد، ازاهمیت بسیاری برخورداراست؛ به عبارت دیگر پسر ویا دختری که نمی تواند خود رابشناسد وویژگی های مثبت ومنفی خودرا به درستی وباملاک های متیقن ارزیابی نماید، چگونه می تواند درارزیابی دیگری – همسر آیندۀ خود – موفق باشد. ازاینرو پسر یا دخترجوانی که به سن ازدواج رسیده است وباید همسر آیندۀ خودراازمیان دختران ویا پسران – خواستگار – خود انتخاب نماید، دچار تردید، وسواس ودودلی است ودرنهایت، این امر می تواند موجب تأخیر درازدواج اوگردد. آمارهای تجرد قطعی که درسالهای اخیر روبفزونی گرفته است، می تواند درکنارسایر عوامل، درنتیجۀ این بحران – هویت – درجوانان باشد.

۸ – عدم تعادل جمعیتی در سن ازدواج در ایران

آمارها نشان می دهند که میزان رشد جمعیت ایران درفاصلۀ بین سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ علیرغم اینکه یک کاهش کلی داشته، اما دردهۀ ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ از رشد بسیار بالایی برخورداربوده است.

نرخ رشد بالای جمعیت درایران طی دهۀ ۵۵-۶۵ منجر به افزایش قابل توجه جمعیت این دوره شده است، بطوریکه جمعیت ۳۴ میلیون نفری ایران در سال ۱۳۵۵ برای سال ۱۳۶۵ به بیش از ۴۹ میلیون نفر افزایش یافته است این افزایش جمعیت، به شکل های گوناگون، نظام اقتصادی – اجتماعی کشور راتحت تأثیر قرار داده است.

افزایش جمعیت ایران دردهۀ ۶۵-۵۵ که عمدتأ ناشی از افزایش موالید بوده، درابتدا خودرا به صورت افزایش هزینه های مربوط به خدمات پزشکی، بهداشتی وتغذیه نوزادان وکودکان نشان داد.

پس ازآن وقتی این انبوه جمعیت سالهای خردسالی راطی کرد، بخش آموزش وپرورش رادچار کمبود فضای آموزشی نمود وبحران کمبود امکانات آموزشی به تدریج ازمقاطع ابتدایی به مقاطع بعدی تحصیلی انتقال یافت. چنانچه آمار سالهای ۶۵- ۵۵ نشان می دهد، عمدۀ موالید درآن دهه مربوط به دورۀ ۵ سالۀ

۶۰-۶۵ می باشد که دردورۀ پنج سالۀ ۸۰-۸۵ مقطع زمانی که درآن هستیم  ازیک طرف به سن کاروتحصیل دردانشگاه رسیده اند و مشکلات خاص خود رابوجود آورده اند، وازطرف دیگر واقع درسن ازدواج می باشند که موضوع مورد بحث دراین مقاله است.

چنانچه آمار ۱۳۷۵ نشان می دهد جمعیت ۱۰ تا ۲۰ ساله که همانا متولدین ۵۵-۶۵ هستند، ازتعداد بسیار بالاتری نسبت به جمعیت متولدین دهه های قبل وبعد ازآن برخوردارمی باشند.

جمعیت ۱۰ تا ۲۰ ساله درسال ۱۳۷۵، درحال حاضر (سال ۱۳۸۵) درسنین ۱۹ تا ۲۹ سال قراردارند. با توجه به اطلاعات موجود درسرشماری سال ۱۳۷۵، میانگین سن ازدواج برای زنان ۲۲/۴ سال وبرای مردان ۲۵/۶ سال بوده است و نیز درفاصلۀ سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ سن ازدواج بطوریکنواختی، هم برای مردان وهم برای زنان، درحال افزایش بوده است.

بنابراین دوراز واقعیت نیست که درسالهای بعد ازآن تا حال حاضر نیز این رشد سن ازدواج همچنان ادامه داشته است. باتوجه به آمارهای موجود افزایش سن ازدواج دردهۀ ۶۵-۷۵ برای مردان ۱۸/. سال وبرای زنان ۲۵/. سال بوده است که اگر برای سالهای پس از آن نیز همین مقدارافزایش را پا برجا فرض نمائیم

لذا متوسط سن ازدواج درسال ۱۳۸۵ برای زنان حدود ۲۴ وبرای مردان حدود ۲۷ سال می باشد. ازطرف دیگر چون میانگین سن ازدواج ارقام فوق است لذا طبیعی است که زنان ومردان چند سال قبل یا بعد ازآن وارد سن ازدواج شده اند.

اگراین رقم را ۲ سال درنظر بگیریم زنان از سن ۲۲ سالگی ومردان از سن ۲۵ سالگی وارد سن ازدواج می شوند؛ به عبارت دیگر انبوه زنان متولد ۶۰-۶۵ ازسال ۱۳۸۲ ومردان متولد ۶۰-۶۵ از سال ۱۳۸۵ وارد سن ازدواج می شوند؛ به عبارت دیگر درحال حاضر (۱۳۸۵) زنان متولد ۶۰-۶۵ درسنینی هستند که مردان هم سنشان هنوز به سن ازدواج وارد نشده اند، لذا ازنظر جمعیت شناسی با افزایش زنان واقع درسن ازدواج (نسبت به مردان واقع درسن ازدواج) مواجه هستیم.

بطوراجمال می توان چنین نتیجه گرفت که باتوجه به اختلاف سن متوسط ازدواج برای دو جنس، دختران متولد سالهای ۶۰-۶۵، که درایران تعداد موالید بسیاربالا بوده است، همسران خودرا ازمیان مردان متولد ۵۵-۶۰ انتخاب خواهند کرد که دراین دوره تعدادموالید بسیار پائین تر بوده است ولذا تعداد زنان درسن ازدواج بسیار بالاتر ازتعداد مردان واقع درسن ازدواج خواهد بود.

براساس اطلاعات مرکز آمارایران (۱۳۷۵) درسال ۱۳۸۵ در مقابل ۴۴۵۸۲۰۳ دختر ۲۰-۲۴ ساله (۱۰-۱۴ ساله های سال ۱۳۷۵، بدون احتساب مرگ ومیر آنها که البته دراین گروه سنی ناچیز است)، ۳۵۷۹۸۷۵ مرد ۲۵-۲۹ سال وجوددارد (۱۵-۱۹ ساله های سال ۱۳۷۵)؛ بنابراین در » بازار ازدواج دست کم تعداد ۸۷۸۳۲۸ دختر وجود خواهد داشت که قادر به یافتن همسر وادامه مسیر طبیعی تشکیل خانواده نخواهند بود.

باتوجه به آمارهای مربوط به جمعیت ساکن درشهر وروستا ونیز میزان رشد جمعیت دراین مناطق، حدود ۶۰ درصد ازاین مازاد دختران درشهرها ساکن هستند.

ازدواج موقت راه‌ حل یا پاک کردن صورت مسئله

ازدواج موقت با جسارت ترویج شود»! وزیر کشور در روز دهم خرداد ماه سا ل جاری با گفتن این سخن در هما یش (هم اندیشی حجاب، مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی) درآتش تنوری دمید که یک دهه قبل نیز در ایران زبانه کشیده بود، هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت در سال ۱۳۷۱ تاکید کرد که رابطه‌ جنسی خارج ازدواج قابل قبول نیست و در صورت وقوع، مجازات از ۱۰۰ ضربه شلا ق تا سنگسار را به دنبال دارد.

او اضافه کرد که صیغه برای رفع مشکلا ت جنسی و حل و فصل مسائل مربوط به فساد در یک جامعه اسلامی است ومی‌تواند نیازهای جنسی زن ومرد را حل کند که با واکنش‌های متفاوتی در جامعه روبه رو شد وعدهای آن را بی‌بندوباری قانونی خواندند وموافقا ن آن را بهتر از رابطه جنسی در غرب دانستنند و امروز وزیر کشور برای حل مشکل ازدواج جوانا ن، ترو یج ازدواج موقت را پیشنهاد می‌کند و اضافه می‌کند که ازدواج موقت تنها برای کامجویی مردا ن دارای همسر نیست که بروند و برای بار چندم ازدواج کنند.

وی همچنین میافزاید: اگر ما نخواهیم برای پاسخگویی به نیاز جنسی جوانان راه حل عملی ارا ئه دهیم باید منتظر تخلفات و تبعات فراگیر این مشکل باشیم و در همین رابطه خواستار تغییر فرهنگ ازدواج و ازدواج مو قت شد.

بازگشا یی پرونده ازدواج موقت در جامعه با واکنشهای زیادی از سوی حقوق دانان و فعالان حقوق زنان و بعضا خانو اده های ایرانی روبرو شد.

اینکه این طرح و برنامه های نظیر طرح ا منیت ا جتماعی چقدر کارشنا سی شد ه اند و تا چه میزان با نیازها ی واقعی جا معه همخو ا نی دار ند و می تو ا نند مشکلی از مشکلات را حل کنند نیاز به شنید ن نظرکا رشناسان مختلف در حوزه های متفاوت اجتماعی دارد. در این بحث ا بتدا نگا هی به شرایط اجتماعی انداخته و سپس نظرات کار شناسا ن را در این را ستاد ترو یج ازدواج مو قت مورد بحث و بر ر سی قرار داده و سپس به یک جمعبندی و راهکارها یی در این مو رد می پردازیم. در بر رسی شرا یط و و ضعیت مسا ئل اجتماعی ا یران در سا ل ها ی ۱۳۶۰ تا کنو ن بر ا سا س آ ما ر و ارقام آسیب‌های اجتماعی در ایران رشد صعودی دا شته و تعدا د زندانیا ن ۷ بر ابر شده.

براساس اعلام سازمان ثبت احوال کشور، آمار طلا ق در سا ل ۸۲ با ۶/۷ در صد ر شد به ۷۲ هز ار و ۴۲۹ فقر ه رسیده واین در حالی است که امر طلا ق در تهر ا ن نیز بار شد ۱/ ۵ در صد ی در سا ل گذ شته به ۳۰ هزار و ۲۴۴ فقر ه ثبت طلا ق ا فز ا یش یا فته ا ست و……، افزایش فقر، فحشا، فر ار دختران از خانه و …، همه و همه نشا ن از یک و ضعیت نابسامان در جامعه ما می با شد. اگر بخو اهیم نگاهی جا معه شناختی نسبت به این شرایط اسف بار در جا معه داشته باشیم، باید گفت این طر ح از منظر اجتماعی ابعاد مختلفی دارد: اول اینکه با طرح ازدواج موقت چه مشکلی را می خواهند حل کنند؟ به نظر می‌رسد مساله مشکل جنسی قشر جوان است که روز بروز میا نگین سن ازدواج در آن با لا می رو د. در طی نیم قرن گذشته ما شاهد روند رشد و افزایش طلاق از یک سو و کاهش قبح جدایی دو همسر در بین افکار عمومی جهانی از سوی دیگر هستیم. در طی سال‌های اخیر اکثر کشورهای جهان در جهت آسان‌تر کردن روند طلاق اقدام کرده‌اند.

هر چند که در ابتدای ایجاد قوانینی سهل گیرانه نسبت به طلاق، این پدیده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در کشورهای اروپایی،‌ به سرعت افزایش یافت اما در دهه‌های اخیر، میزان آن تا اندازه‌ای تثبیت شده است؛ اما چرا آمار طلاق افزایش پیدا می‌کند؟

نتیجه گیری، خانواده ایرانی، خانواده مقدس!

خانواده سنتی: از ضرورت تا تقدس! به روایت تاریخ اجتماعی انسان نهاد خانواده اولین نهاد اجتماعی است که برخی از جامعه شناسان ریشه پیدایش آن را همزمان با ظهورمالکیت فردی می دانند (مورگان ومارکس).

درجامعه ایران نیز ازدیربازنهاد خانواده اولین ومهمترین بستراجتماعی شدن فرد و فراگیری آموزه ها، ارزشها و هنجارهای اجتماعی بوده وهست. این ساختار بازمانده از سده های گذشته همواره دارای کارکردهای بسیاری بوده که منجربه قوام ودوام آن درایران نیز گردیده وبه آن سیماو کارکردی  مقدس» داده است. بطوریکه می توان اززوایای مختلفی به این کارکردها پرداخت.

ازدیدگاه اچتماعی نهاد خانواده، سازوکار عینی پایش وزایش مرد سالاری وهژمونی مرد بر زن می باشد. تنفیذ وراهبری کارکردهای مردخواهانه ای همچون شوهرداری، کودک آوری وکودک پروری، وخانه داری از مهمترین وجوه تقسیم کارسه گانه خانوادگی است که همواره از سوی مردان مسلط بر جامعه وخانواده دنبال شده است.

الگوهای مرد خواهانه ای نظیر تعداد وجنسیت فرزند خواهی، نوع پوشش کامل سر وروی زنان، نوع آموزش زنان وفرزندان، نحوه انتخاب همسر برای قرزندان دختر وپسر، نحوه صرف اوقات فراغت، احترام به بزرگان وشیوخ خانواده وعشیره. جامعه وانتخاب طرز تفکر دینی وشدت وحدت رعایت سلوک دینی و… از زمره خدماتی بود که تقدس خانواده را دوچندان می‌ساخت./876/د۱۰۱/س

منبع: سایت وسائل